Το ερωτικό ποίημα και η Μ. Τεσσαρακοστή-Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης και το Άσμα Ασμάτων.

(9/13)

 

Ο ΙΑ’ Λόγος (5, 2-7) ξεκινάει με ένα άσχημο όνειρο της νύμφης. Ο Γρηγόριος Νύσσης θα πει πως τα όνειρα μας εξαρτώνται από την ηθική κατάσταση στην οποία ζούμε [89], γι’ αυτό σημειώνει πως ο άσχημος βίος συνδέεται με τα αξιώματα, τα πλούτη, την αλαζονεία, τις ηδονές κ.ά. [90]. Ο άνθρωπος με την σωφροσύνη δεν μπορεί να βλέπει απατηλά όνειρα.

Ο Νυμφίος χτυπάει την πόρτα αλλά η νύμφη δείχνει απρόθυμη να ανοίξει. Η νύμφη κάποτε ήταν μαύρη σκοτισμένη και με τους πειρασμούς δεν μπορούσε να συσχετισθεί με τον Νυμφίο. Κατόπιν αποσπάστηκε από το κακό, θέλησε να γνωρίσει τον Νυμφίο κι εκείνος την επισκέφτηκε, αφού ενανθρώπισε. Στον Λόγο αυτό η πόρτα που χτυπάει ο Νυμφίος είναι η διάνοια. Επειδή ο νους δεν μπορεί να ερμηνεύσει το θείο μυστήριο, ο Νυμφίος της δίνει μερικά κλειδιά, τα οποία συμβολίζουν τα ωραία ονόματα, ώστε να ανοίξει η πόρτα [91]. Με τα ωραία αυτά ονόματα ο Νυμφίος καλεί τη νύμφη να ανοίξει την πόρτα και την ονομάζει τώρα ‘’αδελφή, συντρόφισσα, περιστέρα, αψεγάδιαστη’’ [92]. Λόγια αγάπης από τον Νυμφίο προς την αγαπημένη του. Ο Νύσσης παρομοιάζει τα λόγια αυτά με την πρώτη έξοδο του ανθρώπου από το σκοτάδι στο φως.

Η νύμφη έχει βγάλει πλέον από πάνω της τον χιτώνα της αμαρτίας και έπλυνε τα πόδια της που είχαν τα χώματα που την λέρωσαν όταν αναχώρησε από τον παράδεισο. Τώρα μπορεί να ανοίξει την πόρτα και ο Νυμφίος μπαίνοντας μέσα της λέει να ντυθεί καινούριο χιτώνα, δηλαδή τον Χριστό. Οι δύο χιτώνες, της αμαρτίας και ο καινούριος που είναι Χριστός, είναι πλέον ασυμβίβαστοι. Η νύμφη αφού στο Βάπτισμα δέχτηκε τη θεία χάρη, πλέον προσέχει που πατάει ώστε να μην λερώσει τα πόδια της εκεί που βαδίζει με γήινες ακαθαρσίες.

Η ανάβαση προς τα ψηλά συνεχίζεται από την ψυχή. Ο Νυμφίος είναι τώρα που βάζει το χέρι του στο άνοιγμα για να ανοίξει την πόρτα, αλλά η νύμφη ταράσσεται. Εκείνη ανοίγει την πόρτα, παραμερίζοντας το σαρκικό παραπέτασμα, αλλά το πλάτος της πύλης είναι ένα μικρό και στενό τρύπημα, τέτοιο που μόνο το χέρι του Νυμφίου χωράει για να μπει μέσα.

Παρακάτω ο Νύσσης αναφέρει πως η ψυχή είναι το μεθόριο δύο φύσεων·  της ασώματης (νοερή και αθάνατη) και της σωματικής (υλώδης και άλογη). Όταν η ψυχή καθαρθεί από τα γήινα, τότε αρχίζει να αναζητά την αρχή των όντων. Επειδή δεν μπορεί να κατανοήσει τον Θεό, της αρκεί να κατανοήσει την ενέργεια του Θεού. Παύει με την επιχειρηματικότητα να ερευνά τον Θεό και επιλέγει να τοποθετηθεί απέναντι του με θαυμασμό και σεβασμό προς όσα εκείνος ενεργεί.

Τέλος, η νύμφη δεν βλέπει τον Νυμφίο αλλά μόνο το χέρι του, το οποίο είναι η ευεργετική δύναμη του. Αυτό συμβαίνει λόγω της διαφορετικότητας της ανθρώπινης με τη θεία φύση. Στο σημείο αυτό, ο Νύσσης επιδιώκει να ανακαλύψει περαιτέρω την εμπειρία της ψυχής στο θείο γνόφο. Δεν του αρκεί απλά και μόνο η ιδέα περί των πνευματικών αισθήσεων, όπως πράττει ο Ωριγένης [93]. Η ψυχή δεν καταφέρνει να βρει τον Θεό, όμως ο Θεός βρίσκει την ψυχή. Η ταραχή δε που προκαλείται από τη νύμφη ωφείλεται στο γεγονός ότι αδυνατεί να κατανοήσει το γεγονός της ενσάρκωσης του Νυμφίου και σ’ αυτό ακριβώς το γεγονός στηρίζεται η σκέψη του Νύσσης [94].

 

Υποσημειώσεις:

[89] Βλ. Γρηγορίου Νύσσης, Περί κατασκευής του ανθρώπου, 16, PG 44, 173 BC.

 

[90] Γρηγορίου Νύσσης, Εξήγηση στα Άσματα, Λόγος ΙΑ’, ΕΠΕ 7, Θεσσαλονίκη, 1989, στ. 4-6, σ. 346.

 

[91] Ό.π. στ. 26-28, σ. 354.

 

[92] Ό.π. στ. 6-8, σ. 356.

 

[93] Βλ. Andrew Louth, The origins of the Christian mystical tradition, From Plato to Denys, Oxford University Press, 2007, p. 91.

 

[94] Ό.π. p. 91-92.

(συνεχίζεται)

 

Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (θεολόγος, βαλκανιολόγος)

Κληρικός Ιεράς Μητροπόλεως Σταγών & Μετεώρων