Το ερωτικό ποίημα και η Μ. Τεσσαρακοστή-Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης και το Άσμα Ασμάτων.

(6/13)

 

Ακολουθεί ο Ε’ Λόγος (2, 8-17). Κι ενώ η ψυχή διαρκώς ανεβαίνει, εντούτοις βρίσκεται ακόμη στα προοίμια της ανόδου. Ανεβαίνει για να καταφέρει την μέθεξη με τον Θεό, αλλά δυστυχώς ακόμη δεν το έχει καταφέρει, παρά τις διαρκείς αυτές αναβάσεις της [54]. Στους στίχους ‘’ἰδού οὗτος ἥκει πηδῶν ἐπί τά ὄρη, διαλλόμενος ἐπί τους βουνούς’’ διαφαίνεται η ελπίδα της νύμφης για τον ερχομό του Νυμφίου Χριστού [55]. Όσα προανήγγειλαν οι προφήτες αρχίζουν να πραγματοποιούνται και αφορούν την ένσαρκη φανέρωση του Θεού.

Ο Νυμφίος που αποκαλεί τη νύμφη περιστέρα, την καλεί αν σηκωθεί καθότι ο χειμώνας πέρασε και ήρθε η άνοιξη. Αυτό συμπαρασύρει ορισμένα ευχάριστα γεγονότα που συνάδουν με την εποχή της άνοιξης και της καλοκαιρίας [56]. Η παγωνιά παρομοιάζεται με τους ειδωλολάτρες. Ο Νύσσης θα πει μάλιστα πως όσοι ατενίζουν προς την αληθινή θεότητα δέχονται τα ιδιώματα της θείας φύσης και πως όσοι προσκολλάνε στην ματαιότητα των ειδώλων κάποια στιγμή θα γίνουν πέτρα. Γι’ αυτό επειδή η ανθρώπινη φύση μας έμεινε προσηλωμένη στην παγωνιά της ειδωλολατρίας χωρίς να καταφέρει να αποτινάξει τον ζυγός της, έρχεται ο ήλιος της δικαιοσύνης, ο οποίος φέρνει την άνοιξη, ξεπαγώνοντας με τις ακτίνες του ό,τι πέφτει πάνω τους. Ο Λόγος προστάζει τη νύμφη να σηκωθεί από εκεί που έπεσε και γλίστρησε στο ολισθηρό έδαφος της αμαρτίας με την επιβουλή του διαβόλου. Δεν της λέει όμως μόνο να σηκωθεί από την πεπτωκυϊα κατάσταση στην οποία βρίσκεται, αλλά και να προχωρήσει βαδίζοντας τον δρόμο της αρετής με την προκοπή στο καλό.

Στην αρχή του Στ’ Λόγου (3, 1-8), ο Γρηγόριος Νύσσης αναφέρεται στη διάκριση της φύσης των όντων σε αισθητό και υλικό, το οποίο γίνεται αντιληπτό με την αίσθηση και σε νοητό και άυλο, το οποίο είναι άπειρο και απεριόριστο [57]. Αλλά και το νοητό διαιρείται σε δύο μέρη, στην αιώνια φύση αλλά και σ’ εκείνη που έχει γίνει με δημιουργία, συντηρείται πάντοτε μέσα στο αγαθό και κατά κάποιο τρόπο κτίζεται διαρκώς.

Η ανάβαση της ψυχής συνεχίζει. Η ανάβαση προς το ανώτερο συνεχίζεται. Πρόκειται για μία διαρκής ανάβαση που δεν σταματάει. Η νύμφη πλέον βλέπει καθαρότερα. Αντιλαμβάνεται την ωραιότητα του Λόγου, θαυμάζει που κατεβαίνει ολοΐσκιωτος στην κλίνη της κάτω ζωής, σκιαζόμενος από την υλική φύση του ανθρώπινου σώματος. Γίνεται πάλι λόγος για την σκιά. Ο Νυμφίος πλέον αποκαλύπτεται μέσα από την ενανθρώπιση του, αλλά δεν γνωρίζεται η θεότητά του [58].

Ο Νύσσης στον λόγο αυτό αναφέρεται συχνά στην ανάβαση σε ανώτερο επίπεδο. Η νύμφη φτάνει στην τελειότητα. Και αργότερα φτάνει σε ανώτερο επίπεδο. Φτάνει στη συνέχεια στο ακρότατο όριο όπου ποθούσε να δει τον Θεό. Ο Θεός μπαίνει στην ψυχή και η ψυχή πάλι μετοικεί στον Θεό κι αυτό είναι πράγμα ανώτερο. Η νύμφη αναζητά τον Νυμφίο στην κλίνη της, τον φωνάζει με το όνομα του, αλλά δεν μπορεί να τον βρει γιατί Εκείνος είναι πάνω από κάθε όνομα [59]. Ακόμη και σε κάθε αγγελική τάξη η νύμφη δεν βρίσκει τον Νυμφίο. Όταν τον βρίσκει τον βάζει μέσα στην κάμαρα της που είναι η καρδιά της.

Γίνεται κατόπιν μία αναφορά στον θείο και σωματικό έρωτα. Το σαρκικό φρόνημα έρχεται αντίθετο στον θείο έρωτα [60]. Η επιθυμία των σωμάτων έχει οδηγήσει σε αιχμαλωσία το νου και τον φέρνει στο θέλημά της, θα πει ο Νύσσης. Και εξηγεί μερικούς συμβολισμούς· οι πολεμιστές που βρίσκονται γύρω από το κρεβάτι με τον εξοπλισμό τους καλούνται να πολεμήσουν τις ακάθαρτες ηδονές. Σχετικά με τον αριθμό των εξήντα πολεμιστών, μας αναφέρει ο Νύσσης πως από κάθε φυλή του Ισραήλ πήρανε τους πέντε καλύτερους πολεμιστές [61].

Δεν μπορεί να κοιτάει κάποιος τον Θεό και να κλίνει προς την  αμαρτία και γι’ αυτό όλοι όσοι σώζονται  γίνονται ένα βασιλικό κρεβάτι, θα πει ο Νύσσης [62]. Πίσω από αυτό υφίσταται ένας ισχυρός συμβολισμός. Η Εκκλησία συγκεντρώνει τους πάντες με αρχηγό τον Χριστό.

Υποσημειώσεις:

[54] Γρηγορίου Νύσσης, Εξήγηση στα Άσματα, Λόγος Ε’, ΕΠΕ 7, Θεσσαλονίκη, 1989, στ. 8-11, σ. 156.

 

[55] Ό.π. στ. 21-22, σ. 158.

 

[56] Ό.π. στ. 16-19, σ. 164.

 

[57] Γρηγορίου Νύσσης, Εξήγηση στα Άσματα, Λόγος ΣΤ’, ΕΠΕ 7, Θεσσαλονίκη, 1989, στ. 10-15, σ. 194.

 

[58] Ό.π. στ. 33, σ. 196 και στ. 1-3, σ. 198.

 

[59] Ό.π. στ. 24-30, σ. 202.

 

[60] Για το φρόνημα της σαρκός που αντιτίθεται στον θείο έρωτα βλ. Constantine Bozinis, ‘’The Royal Bed’’: Gregory of Nyssa’s Platonic Reading of the Song of Songs, Gregory of Nyssa: In Canticum Canticorum. Analytical and Supporting Studies. Proceedings of the 13^th International Colloquium on Gregory of Nyssa (Rome, 17-20 September 2014), Brill, Leiden, Boston, 2018, p. 412, 414.

 

[61] Ό.π. στ. 1-2, σ. 216.

 

[62] Ό.π. στ. 16-22, σ. 218.

 

 

(συνεχίζεται)

 

Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (θεολόγος, βαλκανιολόγος)

Κληρικός Ιεράς Μητροπόλεως Σταγών & Μετεώρων