Το πρόσωπο της Θεοτόκου.

Η εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου φέρνει στο προσκήνιο ξανά το πρόσωπο της Θεοτόκου. Ένα πρόσωπο άγιο, συγκεκριμένο, πολύ συγκεκριμένο, καθότι πολεμήθηκε πολύ τους πρώτους αιώνες και εξαιτίας των Πατέρων της Εκκλησίας, αναδείχθηκε η αλήθεια περί του προσώπου της.

Γιατί όμως είναι τόσο σημαντικό το πρόσωπο αυτό; Να σημειωθεί πως δεν είναι δυνατή η προσέγγιση του προσώπου της Υπεραγίας Θεοτόκου χωρίς το πρόσωπο του Χριστού. Όπως και δεν είναι δυνατή η προσέγγιση του προσώπου του Χριστού χωρίς το πρόσωπο της Θεοτόκου. Τα δύο αυτά πρόσωπα συνδέονται μεταξύ τους. Εκτός από την σχέση Υιού και Μητέρας, Μητέρας και Υιού, υφίσταται μία δυναμική σχέση των δύο προσώπων που λειτουργεί υπό το πρίσμα της αντίδοσης. Κι αν  η αντίδοση φέρνει στο νου μας την αντίδοση των ιδιωμάτων στο πρόσωπο του Χριστού, αφού ‘’καί γάρ Χριστός, ὅπερ ἐστί τό συναμφότερον, καί Θεός και ἄνθρωπος λέγεται’’, κατά άγιο Ιωάννη Δαμασκηνό, ως όρος, η αντίδοση έχει την αναφορικότητά του και στο πρόσωπο της Θεοτόκου, υπό την έννοια ότι η ίδια δεν είναι απλά η Μητέρα ενός ανθρώπου, αλλά η Μητέρα του Θεανθρώπου. Εξού και το όνομα Θεοτόκος.

Είναι αλήθεια πως το όνομα αυτό πολεμήθηκε. Ο Νεστόριος τον 5^ο αιώνα αμφισβητούσε το πρόσωπο της Παναγίας. Κήρυττε πως δεν μπορεί να γεννηθεί ο Θεός από μία γυναίκα άνθρωπο. Σαφώς και έχει πλατωνικές επιρροές μία τέτοια τοποθέτηση, αφού ‘’θεός δέ ἀνθρώπῳ οὐ μείγνυται’’, σύμφωνα με το Συμπόσιο. Έλεγε, χαρακτηριστικά: ‘’Θεοτόκον τήν Μαρίαν καλείτω μηδείς. Μαρία γάρ ἄνθρωπος ἤν, ἀπό ἀνθρώπου δέ Θεόν τεχθήναι ἀδύνατον’’. Γι’ αυτό καλούσε την Παναγία, ‘’Χριστοτόκο’’, ‘’ανθρωποτόκο’’, όχι όμως Θεοτόκο. Καταλυτικής σημασίας είναι η επισήμανση του αγίου Πρόκλου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, πως, δηλαδή, μία άνθρωπος δεν μπορεί να γεννήσει τον Θεό, αλλά ένας Θεός μπορεί να γεννηθεί υπό γυναικός».

Δόθηκε μεγάλος αγώνας στην Γ’ Οικουμενική Σύνοδο (431). Ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας με τη στάση και τους λόγους του διαφύλαξε το μυστήριο της θεομητρότητας. Γι’ αυτό και καθιέρωσε τον όρο ‘’Θεοτόκος’’ για το πρόσωπο της Παναγίας. Με την επιμονή του στον όρο αυτό, ήθελε να τονίσει τις σωτηριολογικές διαστάσεις του θέματος. Γι’ αυτό και σημείωνε πως η Θεοτόκος δεν γέννησε έναν απλό άνθρωπο, αλλά τον ενανθρωπήσαντα Υιό και Λόγο του Θεού. Και πράγματι, αυτό της έδινε όχι απλά το δικαίωμα, αλλά και την αλήθεια να είναι η Μητέρα του Θεανθρώπου.

Όλα αυτά συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους. Για παράδειγμα, αν ο Χριστός είναι απλά ένα κτίσμα, δηλαδή ένας άνθρωπος μόνο, όπως κήρυττε ο Άρειος, τότε η Παναγία γέννησε κάποιον που δεν έχει τη θεότητα, αλλά έναν κοινό άνθρωπο. Από την άλλη, αν η Παναγία δεν γέννησε τον Υιό του Θεού, όπως κήρυττε ο Νεστόριος, και γέννησε έναν άνθρωπο (εξού και το ανθρωποτόκος), τότε κάθε σωτηρία είναι αδύνατη. Είναι ισχυρό και ακραιφνώς σημαντικό, το  τελευταίο τούτο σημείο· η σωτηρία του ανθρώπου. Δεν σώζεται ο άνθρωπος από έναν κοινό θνητό, αλλά από τον σεσαρκωμένο Λόγο του Θεού, για να θυμηθούμε πάλι τον Κύριλλο Αλεξανδρέα. Είναι βαθύτατα σωτηριολογικό το πλήγμα που δέχεται ο άνθρωπος από τέτοιες αντιλήψεις, που αλλοιώνουν την αλήθεια των πραγμάτων.

Υπήρξε σκάνδαλο για την εποχή εκείνη, εξακολουθεί και σήμερα να αποτελεί η πίστη στη θεομητρότητα της Θεοτόκου. Κι αυτό διότι ομολογείται ο αληθινός Θεός και η Μητέρα του. Η εποχή μας έχει υψώσει τείχος απέναντι σε όλα αυτά. Αναζητά θεούς είδωλα και ανθρώπους υποχείρια μιας ανεξέλεγκτης τεχνικής νοημοσύνης. Η εποχή μας δείχνει να μην οικοδομείται στην αλήθεια του μυστηρίου. Αντίθετα, οδηγείται στην αποϊεροποίησή και στην αποδόμηση του μυστηρίου της θεομητρότητας, που τόσο εξακολουθεί να σκανδαλίζει, παρεισφρέοντας απειλητικά στις τεχνολογικές εξελίξεις που θέλουν τον άνθρωπο να καταντά προσωπείο και όχι πρόσωπο. Μόνο που πολλά λογαριάζονται χωρίς την πρόνοια του Θεού. Αλλά ο Θεός μας έπλασε κατ’ εικόνα δική Του. Καταφάσκοντας με την ενανθρώπιση του σε δύο ύψιστα αυθεντικά γεγονότα. Εκείνο της θεομητρότητας της Θεοτόκου και της σωματικότητας του κατ’ εικόνα δημιουργήματος του. Τί μας πρέπει τελικά για όλα αυτά;

 

Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (θεολόγος, βαλκανιολόγος)

Εφημέριος Διάβας Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων