Ο κληρικός στη σύγχρονη εποχή.

Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος έχει αφιερώσει την εβδομάδα της Κυριακής Γ’ Νηστειών που διανύουμε στις ιερατικές κλήσεις. Κάτι τέτοιο, ιδιαίτερα στη σύγχρονη εποχή, μοιάζει ‘’παράλογο’’. Ο κληρικός έρχεται σε μία εποχή αντιθέσεων, όπου πρέπει να συνθέσει. Σε μία εποχή μονοφυσιτιστικής θεώρησης του ανθρωπίνου προσώπου, όπου πάλι εκεί πρέπει να συνθέσει και να αναδείξει αλήθεια των πραγμάτων.

Ο αιώνας μας χαρακτηρίστηκε ως ο αιώνας της ανθρωπολογίας από τον Επίσκοπο Κάλλιστο Wear. Αυτό επουδενί δεν ερμηνεύεται ως μία ανθρωποκεντρική στάση και τάση. Μπορεί να υφίσταται πλέον επιτακτικότερη η ανάγκη για εξερεύνηση του ανθρωπίνου προσώπου, των χαρισμάτων και των προοπτικών του, όμως αυτό δεν μπορεί να πραγματωθεί ανεξάρτητα από το πρόσωπο του Θεού. Κι από εκεί πρέπει οπωσδήποτε να ξεκινήσει ο κληρικός. Μία θεώρηση του ανθρωπίνου προσώπου υπό το πρίσμα της χριστιανικής ανθρωπολογίας θα συμβάλλει στην αναζήτηση και εύρεση όλου του φάσματος που υπαγορεύει στον άνθρωπο να υπάρχει και να λειτουργεί ως εικόνα Θεού.

Καθίσταται λοιπόν σαφές πως ο κληρικός χρειάζεται να έχει ως αφετηρία των αναζητήσεων του την θεϊκή του καταγωγή, αλλά και την θεϊκή καταγωγή όλων των συνανθρώπων του. Χωρίς πνεύμα Θεού, μέσα από μία εκλογικευμένη καρτεσιανή αντίληψη της ύπαρξης και της απόδειξης αυτής της θεϊκής ύπαρξης, έχει να επιφέρει μονάχα ένα βαθύτατο κλονισμό στην δική του ύπαρξη. Κι αυτό καθότι ο Θεός δεν έχει να απολέσει την αυθυπαρξία του. Αντίθετα, ο άνθρωπος σε μία τέτοια περίπτωση θα απολέσει την ευκαιρία ενός Θεού που εκπλήσσει συνεχώς στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Να μην χαθεί το μυστήριο. Ακόμη κι αν ο κόσμος αδυνατεί να το κατανοήσει, δεν πρέπει να χαθεί. Η Εκκλησία μέσα από την προσφορά και το έργο των Πατέρων κατάφερε να διαφυλάξει τη μοναδικότητα του μυστηρίου. Στο μυστήριο αυτό στρέφεται ο κληρικός κάθε φορά, σε κάθε αρχή και σε κάθε τέλος που σημαίνει ξανά την αρχή. Κι από το μυστήριο τούτο ξεκινάει. Η Θεία Ευχαριστία σημαίνει την αφετηρία του κληρικού και το δόσιμο της ανθρώπινης ύπαρξης στο μυστήριο που μυσταγωγεί τη βεβαιωμένη εμπειρία μέσα από την εγκατάλειψη της λογικής. Είναι η στιγμή που το μυστήριο υπαγορεύει στη λογική να εξυπηρετήσει τον σκοπό της.

Η σύγχρονη εποχή έχει δομές πολυσύνθετες, συμπεριφορές εκτός της κατά Θεόν μανικής ερασμιότητας. Δεν ερμηνεύεται η εποχή μας με τρόπο κατανοητό. Ο κληρικός δεν έχει την πολυτέλεια του εφησυχασμού και της μεροληπτικής θεώρησης των πραγμάτων. Πολύ δε περισσότερο δεν έχει την άνεση της εύκολης διαπίστωσης. Αυτό δεν αρκεί. Αποτελεί μεγάλη πρόκληση για τον σύγχρονο άνθρωπο η συνάντηση του με κάθε είδους συνισταμένες εκφάνσεις του βίου της μετανεωτερικής (postmodernity) εποχής.

Το πρώτο και απαραίτητο στοιχείο του σύγχρονου κληρικού είναι να καταφάσκει ο ίδιος απέναντι στο μυστήριο του Θεού. Κι αυτό σε μία αλλοπρόσαλλη εποχή, στην οποία επιβεβαιώνεται η φράση του αγίου Γρηγορίου Παλαμά ‘’νοῦς ἀποστάς τοῦ Θεοῦ, ἤ κτηνώδης γίνεται ἤ δαιμονιώδης’’. Και η εποχή μας είναι εποχή αποστασίας. Σε μία τέτοια εποχή καλείται ο κληρικός να μεταδώσει το μήνυμα του ευαγγελίου. Σε έναν κόσμο που δεν θα το δεχτεί, καθότι οι περισσότεροι δεν πιστεύουν καν στην Ανάσταση! Αλλά και σε έναν κόσμο που θα τον καταδικάσει για τον πνευματικό παραλογισμό που φέρει. Το μυστήριο λοιπόν του Θεού πρέπει πάση θυσία να διαφυλαχθεί. Η αλήθεια της Εκκλησίας, ως καρπός του Αγίου Πνεύματος δεν πρέπει να αλλοιωθεί κι αυτό είναι το έργο του κληρικού των ημερών μας. Να δείξει στον άνθρωπο τον προσφέροντα και προσφερόμενο και προσδεχόμενο και διαδιδόμενο Θεό και στον Θεό την προσφερομένη κτίση.

Ο κληρικός βιώνει μία ισχυρή αμφισημία. Ζει σε μία εποχή αντιθέσεων, στην οποία όμως πρέπει να συνθέσει. Εμφορούμενος μιας μονοφυσιτικής διάθεσης, δεν θα καταφέρει να ερμηνεύσει σωστά την εποχή του, αλλά και να αντιληφθεί το συναμφότερον του ανθρώπου. Δεν μπορούμε να εξορκίζουμε τα πράγματα. Κάθε τι που γεννά την αρετή είναι καλό. Μας το φέρνουν στο νου οι Πατέρες της Εκκλησίας κάθε φορά που εκλαμβάνουμε το ανθρώπινο πρόσωπο χωρίς την σωματικότητά του. Γι’ αυτό και ο Merleau-Ponty μέσα από την φαινομενολογία θα πει το πολύ σημαντικό για την χριστιανική ανθρωπολογία ‘’ο άνθρωπος δεν έχει απλά σώμα αλλά είναι σώμα’’. Κάθε τι υλικό είναι και πνευματικό. Αυτό πρέπει να το γνωρίζει ο κληρικός της σύγχρονης εποχής. Ειδάλλως, θα εξορκίζει τα πάντα. Κι αυτό μας το δείχνει με τρόπο καταφατικό ο άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός όταν αναφέρεται στην ύλη και στον αγιασμό της ύλης στο έργο του ‘’Πρός τούς διαβάλλοντας τάς ἁγίας εἰκόνας’’.

Η εποχή της αντίθεσης θα αντιμετωπιστεί μέσα από την τακτική της σύνθεσης. Σύνθεσης και σύνδεσης της θεολογίας με την φιλοσοφία, την ψυχολογία, την φαινομενολογία. Αλλά μιας θεολογίας ζωντανής που έχει λόγο, που έχει παρουσία, με διάχυτα τα πνευματικά της αισθητήρια προς τον άνθρωπο και την κοινωνία. Θεολογίας μέσα στον κόσμο, όχι εκτός του κόσμου, χωρίς να γίνει όμως κόσμος. Και το κακό; Πώς θα αντιμετωπιστεί; Η πτώση; Η φθορά; Ο θάνατος; Θα δανειστώ κάτι από τον Paul Ricoeur· μέσα από την πνευματικοποίηση του θρήνου. Για να μπορέσει η αιωνιότητα να μην αποτελεί απλά και μόνο μία ελπίδα αλλά μία βεβαιότητα. Εξάλλου, θα αρχίσει να γίνεται ολοένα και πιο εμφανές πως μόνο με την παρουσία του Θεού στον κόσμο θ’ αλλάξει τούτος ο κόσμος. Καλή Ανάσταση.

 

Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (Θεολόγος, Βαλκανιολόγος)

Εφημέριος Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου Διάβας - Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων