ΜΑΝΧΑΤΑΝ ή ΤΡΙΚΑΛΑ;

 (για τη Γέφυρα Μαρούγκαινας και όχι μόνο)

Χθες ο νέος Δήμαρχος Νίκος Σακκάς υπέγραψε με τον εκπρόσωπο της κατασκευαστικής εταιρείας τη σχετική σύμβαση για την ανακατασκευή των 12 γεφυρών της πόλης και την κατασκευή νέας, αυτή της Μαρούγγαινας.

Ξεκινώντας από τον τίτλο, οι δύο πόλεις δεν αποτέλεσαν ευκαιρία για κάποιο ευθυμογράφημα. Αποτελούν όμως δύο τρανταχτά παραδείγματα για το πώς γράφεται η ιστορία των πόλεων μέσω της αρχιτεκτονικής, ανεξάρτητα από το μέγεθός τους, την πραγματική οικονομία τους, την κλίμακα των έργων. Μια πολύ ‘’απλοϊκή’’ αντιπαράθεση δύο παράπλευρων γεγονότων στα πλαίσια ενός πολύ περιορισμένου άρθρου που αποτελεί συνέχεια του προβληματισμού μας για την ανακατασκευή της γέφυρας Μαρούγκαινας.

ΤΡΙΚΑΛΑ 2023

Παρά τους έντονους προβληματισμούς που έχουν διατυπωθεί παλιότερα, διαπιστώνουμε ότι η διαδικασία για την ανακατασκευή της γέφυρας Μαρούγκαινας ακολουθεί τον αρχικό σχεδιασμό. Ογδόντα δύο χρόνια μετά την κατάρρευσή της (βομβαρδίστηκε το 1941) και τρείς αιώνες μετά την κατασκευή της (18^ος αιώνας), με ένα χάσμα μεγαλύτερο των δύο γενεών στην ιστορική της διαδρομή, στη συνέχειά της, στην ανθρώπινη μνήμη, ο Δήμος Τρικκαίων προχωρά στην ανακατασκευή σύμφωνα με τα αρχικά σχέδια και υλικά, εγείροντας σοβαρά ερωτήματα για μια τέτοια επιλογή. Επιλογή που για την επιστημονική κοινότητα και τους ειδικούς θ’ αποτελούσε κρίσιμο θέμα ημερίδας ή σεμιναρίου για το τρίπτυχο: παράδοση, μνήμη και πόλη.

Σίγουρα η πρόθεση όσων θέλουν να συμβάλλουν στην προσπάθεια για αναβάθμιση της περιοχής είναι αξιέπαινη. Τα ερωτήματα όμως προς τους εμπλεκόμενους παραμένουν:

·         έχουν σταθεί στα δυο πρανή εκατέρωθεν της γέφυρας;

·         έχουν αναλογισθεί τη ‘’βαρύτητα’’ της προτεινόμενης κατασκευής;

·         έχουν στρέψει το βλέμμα τους προ την παρακείμενη κεντρική γέφυρα; ή

·         απαλλαγμένοι από την προσκόλληση στην παλιά εικόνα, έχουν οραματισθεί τις νέες δυνατότητες;

Η εμμονή στο παρελθόν, ακατανόητη και αξιοπερίεργη, τουλάχιστον από ανθρώπους πιστούς στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι (‘’ανήκομεν εις την Δύσιν’’ - ‘’Μένουμε Ευρώπη’’) μόνον ως πρόοδος και εξέλιξη δεν μπορεί να εκληφθεί. Δικαιολογημένη μερικώς για πολλούς, αδικαιολόγητη όμως για τους επιστήμονες- τεχνικούς που με την πρακτική τους ακυρώνουν τις κατακτήσεις της επιστήμης και το σημαντικό ρόλο στην εφαρμογή της.

ΜΑΝΧΑΤΑΝ 2022

Στη Νέα Υόρκη, στο Μανχάταν και συγκεκριμένα στη σκιά των Δίδυμων Πύργων λειτουργούσε για δεκάδες χρόνια η ελληνορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Νικολάου.

Σήμερα, στο Σημείο Μηδέν, όπως πια είναι γνωστή η περιοχή, έχει οικοδομηθεί εκτός από το ‘’Μνημείο 11^ης Σεπτεμβρίου 2001’’ και ο νέος ναός του Αγίου Νικολάου, τα θυρανοίξια του οποίου έγιναν από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο τον Νοέμβριο 2021 και τα επίσημα εγκαίνια τον Δεκέμβριο του 2022.

Στη συγκεκριμένη χώρα,

·     η εμμονή για διατήρηση ο,τιδήποτε μπορεί να διατηρηθεί είναι αδιαμφισβήτητη (είναι ίσως η μικρά πορεία στην ιστορία της),

·     ο ιστορικός ρόλος της συγκεκριμένης εκκλησίας στα μεταναστευτικά ρεύματα των αρχών του 20^ου αιώνα σημαντικός,

·     οι μνήμες για τους κατοίκους ή τους επισκέπτες γι’ αυτό που υπήρχε πριν την τρομοκρατική επίθεση, ακόμη νωπές,

·     οι οικονομικές δυνατότητες ώστε να αναδείξουν από τα ερείπια ο,τιδήποτε, ανυπολόγιστες.

Όμως, ακόμη και για την ‘’συντηρητική’’  εκκλησία, η σαφής τοποθέτηση του Αρχιεπισκόπου Αμερικής Δημητρίου, ο οποίος στη φάση των κρίσιμων αποφάσεων, δήλωνε ότι: ‘’Ο σχεδιασμός του ναού θα πρέπει να είναι σύμφωνος με τις παραδόσεις και το τελετουργικό της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά ταυτόχρονα να αναγνωρίζει το γεγονός ότι ζούμε στον 21^ο αιώνα’’ δείχνει την αναγκαιότητα ανανέωσης και προσαρμογής και αυτής ακόμη της ‘’ορθόδοξης’’ ναοδομίας στα δεδομένα του σύγχρονου κόσμου.

Έτσι, μετά από πολύχρονες διαπραγματεύσεις και καθυστερήσεις, ο νέος ναός κτισμένος να αντικαταστήσει τον προηγούμενο, σε τίποτα δεν τον θυμίζει. Μικρός στην κλίμακα, όπως και ο προηγούμενος, με νέα σχέδια από τον Σαντιάγκο Καλατράβα, με αναφορές στους βυζαντινούς ναούς (συμπεριλαμβανομένης της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη - τρούλος), αλλά όχι μιμητισμούς, με νέα υλικά (λευκό μάρμαρο) αποτελεί πλέον ένα κόσμημα για την πόλη.

Αλλά και η εικονογραφία στο εσωτερικό (φιλοτεχνήθηκε από τον πατέρα Λουκά, μοναχό της Μονής Ξενοφώντος του Αγίου Όρους) δεν θυμίζει τις παραδοσιακές εικόνες. Σύμφωνα δε με τα λεγόμενα του πρώην γενικού εφημέριου της Αρχιεπισκοπής και βασικού παράγοντα στην ανοικοδόμηση του ναού, ο π. Λουκάς δεν κλήθηκε απλώς να δημιουργήσει παραδοσιακές εικόνες, αλλά ‘’να δείξει την πραγματικότητα της 11ης Σεπτεμβρίου’’.

Αυτή είναι η αρχιτεκτονική κι αυτό θεωρείται πρόοδος. Έτσι σχεδιάζονται οι πόλεις και γράφουν την ιστορία τους: με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, με αξιοποίηση της γνώσης, της επιστήμης και της τεχνικής, με το υπάρχον έμψυχο επιστημονικό δυναμκό, με τις εκάστοτε οικονομικές δυνατότητες του κάθε τόπου, έστω κι αν κάποιες φορές απαιτείται ‘’υπέρβαση’’ προσωπική, συλλογική ακόμη και οικονομική.

                                                                                                 ΝΙΚΟΛΕΤΤΑ ΣΑΛΙΑΧΗ,  Αρχιτέκτων ΑΠΘ, MR ARCH

                                                                                                   ΘΥΜΙΟΣ ΣΑΛΙΑΧΗΣ,  Αρχιτέκτων ΑΠΘ, Γεωπόνος

                                                                                                              MR of LANDSCAPE ARCHITECTURE

 

πολιτικών διενέξεων, διαπραγματεύσεων και δικαστικής διαμάχης Πηγή: Protagon.gr

 

για τις δύο πόλεις, κοινωνίες, πολιτισμούς.

Από δημοσιεύματα του Δεκεμβρίου 2022 μάθαμε ότι γιορτάστηκαν τα θυρανοίξια του Ι.Ν. Αγίου Νικολάου, στο 11 Σεπτεμβρίου 2011

Το λαμπερό Μανχάταν, βομβαρδισμένη πόλη καλυμμένη με σκόνη. Κόλαση επί γης.

Σήμερα, στο σημείο που δέσποζαν οι εμβληματικοί Δίδυμοι Πύργοι, το Σημείο Μηδέν, όπως πια είναι γνωστό, έχει δημιουργηθεί το Μνημείο της 11ης Σεπτεμβρίου.

Σε κλίμα βαθιάς συγκίνησης πραγματοποιήθηκε η τελετή των θυρανοιξίων του ιερού ναού του Αγίου Νικολάου στο Σημείο Μηδέν στο Μανχάταν από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο.

Ο νέος ναός σχεδιάστηκε από τον διάσημο αρχιτέκτονα Σαντιάγο Καλατράβα κατά τα πρότυπα των βυζαντινών ναών, συμπεριλαμβανομένης της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, με έναν κεντρικό τρούλο. Ο ναός είναι καλυμμένος με πεντελικό μάρμαρο, αυτό που χρησιμοποιήθηκε στον Παρθενώνα, ενώ τη νύχτα ο τρούλος του, μέσα από τα ημιδιαφανή μαρμάρινα πάνελ, λάμπει σαν φάρος.

Ο Καλατράβα ανέφερε πως, όταν επισκέφθηκε τον Αγιο Νικόλαο με φίλους, του είπαν ότι «είναι ένα κόσμημα. Και νομίζω ότι είναι έτσι. Είναι κάτι μικρό αλλά πολύ σημαντικό σε αυτό το συγκεκριμένο σημείο της Νέας Υόρκης».

Η εικονογραφία στο εσωτερικό φιλοτεχνήθηκε από μοναχό της Μονής Ξενοφώντος στο Αγιον Όρος, τον πατέρα Λουκά. Ο πατήρ Αλέξανδρος Καρλούτσος, πρώην γενικός εφημέριος της Αρχιεπισκοπής και βασικός παράγοντας στην ανοικοδόμηση του ναού, είπε ότι ο πατέρας Λουκάς δεν κλήθηκε απλώς να δημιουργήσει παραδοσιακές εικόνες, αλλά «να δείξει την πραγματικότητα της 11ης Σεπτεμβρίου».

Το κόστος ανακατασκευής του Αγίου Νικολάου, έπειτα από χρόνια υπερβάσεων των προϋπολογισμών, άγγιξε τα 95 εκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με τον πατέρα Αλέξανδρο Καρλούτσο.

 

Ο πατήρ Αλέξανδρος Καρλούτσος, πρώην γενικός εφημέριος της Αρχιεπισκοπής και βασικός παράγοντας στην ανοικοδόμηση του ναού, είπε ότι ο πατέρας Λουκάς δεν κλήθηκε απλώς να δημιουργήσει παραδοσιακές εικόνες, αλλά «να δείξει την πραγματικότητα της 11ης Σεπτεμβρίου».

 

Μετά τη διατύπωση των προβληματισμών μας για την ανακατασκευή της γέφυρας Μαρούγκαινας και τη νέα μορφή της, απόλυτη σιωπή. βουβή

Με τα πολλά δια ζώσης θετικά σχόλια και τα τρία ανώνυμα αρνητικά, θα παραθέσουμε δύο χαρακτηριστικά, αν και ακραία μεταξύ τους παραδείγματα αντιμετώπισης ανάλογων καταστάσεων.

ΓΕΦΥΡΑ ΜΑΡΟΥΓΚΑΙΝΑΣ

σεβασμός και αγάπη για την παράδοση

(όχι όμως πισωγύρισμα με αντιγραφή του παρελθόντος)

 

Μετά τα δημοσιεύματα των προηγούμενων ημερών στα τοπικά ΜΜΕ και όχι μόνο, για αναπλάσεις γεφυρών στο Δήμο Τρικκαίων και ειδικότερα στο κέντρο της πόλης μας, η ανακατασκευή της γέφυρας Μαρούγκαινας και η εξέλιξή της, όπως τουλάχιστον παρουσιάζεται, αποτελεί σοβαρό θέμα για την πόλη, την παράδοση, την αρχιτεκτονική και την επιστήμη.

Συνδέει την οδό Όθωνος με την πλατεία Κιτριλάκη, ήταν πετρόκτιστη στην αρχική της μορφή, με δύο τόξα και μεσόβαθρο, κτίσθηκε τον 18^ο αιώνα και βομβαρδίστηκε το 1941. Με τη λήξη του πολέμου (1944) δεν κατέστη δυνατόν να αναδομηθεί και στα ερείπιά της στήθηκε η σημερινή τσιμεντένια γέφυρα, με μικρές τροποποιήσεις κατά καιρούς. 

Συγκαταλέγεται στα αμέτρητα μνημεία της πλούσιας πολιτισμικής μας κληρονομιάς που χάθηκαν την περίοδο πολέμου 1940-1944, όταν μια ολόκληρη ιστορία, λαϊκής κυρίως αρχιτεκτονικής έγινε ερείπια και εξαφανίστηκε.

Σε αντίθεση με μας, όταν η χώρα ρήμαζε από την μετέπειτα πολυετή εμφυλιοπολεμική της κατάσταση, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες που είχαν υποστεί παρόμοιες ή και χειρότερες καταστροφές, η προσπάθεια ανασυγκρότησής τους άρχισε την επομένη της λήξης του πολέμου, με αποτέλεσμα σήμερα να θαυμάζουμε διατηρημένα μεμονωμένα κτίσματα ή οικιστικά σύνολα προηγούμενων αιώνων.

Σήμερα, για την εξέλιξη της γέφυρας, χωρίς να αναφερθούμε σε λεπτομερή επιστημονικά - τεχνικά επιχειρήματα, θέτουμε τους παρακάτω προβληματισμούς:

·     είναι δυνατόν να κτισθεί, ογδόντα δύο χρόνια (82) μετά την κατάρρευσή της, σύμφωνα με σχέδια και υλικά μιας εποχής τριών αιώνων πριν, όταν έχουν γίνει άλματα στην επιστήμη και την τεχνική, που δίνει απεριόριστες δυνατότητες στήριξης αλλά και στην αισθητική, που καθιστά σχεδόν ‘’αέρινες’’ τις μορφές για σύζευξη τέτοιου ανοίγματος και ειδικά για πεζογέφυρα;

·     είναι δυνατόν η παρακείμενη πλατεία Κιτριλάκη να σχεδιάζεται σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα και για τη γέφυρα να ανατρέχουμε σε σχέδια του 18^ου αιώνα; Ακόμη και μετά τον πόλεμο η νέα κατασκευή σεβάστηκε τα υλικά και τις τεχνικές της εποχής της (οπλισμένο σκυρόδεμα με μορφή δοκών επί στύλων αντί πέτρινων τόξων).

·     είναι δυνατόν ν’ αγαπηθεί από τους μελλοντικούς χρήστες όπως παλιά, όταν υπάρχει ένα χάσμα, μεγαλύτερο των δύο γενεών στην ιστορική της διαδρομή, στη συνέχειά της, στην ανθρώπινη μνήμη;

·     είναι δυνατόν ν’ αποτελέσει σημείο αναφοράς (landmark) για τον αστικό ιστό της πόλης, μια πόλη που οραματίζεται το μέλλον της με τη δημιουργία μιας ισχυρής ταυτότητας (brandnaming) μέσα από καινοτομίες και παρεμβάσεις ή επανασχεδιασμούς για βελτιώσεις στον αστικό χώρο;

Παράλληλα, η συγκεκριμένη γέφυρα, που θα ‘’συνδιαλέγεται’’ με την παράπλευρή της- ομολογουμένως αξιολογότατη κεντρική γέφυρα- με το ογκώδες μεσόβαθρο θα αποτελεί εμπόδιο στις δυνατότητες οπτικής φυγής για τους πεζούς αλλά και για τις νέες χρήσεις πάνω ή δίπλα στο ποτάμι.

Σίγουρα, η παράδοση της πόλης και ειδικότερα η αρχιτεκτονική αποτελεί σημαντικό τμήμα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την ευρύτερη εικόνα που προβάλλει και αντιπροσωπεύει η πόλη στην κοινή γνώμη και οφείλουμε με κάθε θυσία να τη διατηρήσουμε γιατί μας συνδέει με το παρελθόν, είναι η ιστορία μας!!!

Οφείλουμε ν’ αναστοχαστούμε, να μην επαναλαμβάνουμε λάθη του παρελθόντος (κατεδάφιση παλαιάς αγοράς και προσπάθεια ανακατασκευής της) και να διατηρήσουμε ο,τιδήποτε αξιόλογο μας έχει απομείνει. Οραματιζόμενοι το μέλλον και σκεπτόμενοι ότι τα σημερινά ‘’οικοδομήματα’’ αποτελούν τα αυριανά ‘’μνημεία’’ που θα συνδιαλέγονται με το περιβάλλον τους, θα αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα της εποχής τους, θα διηγούνται την ιστορία του τόπου, της αρχιτεκτονικής και της τεχνικής, θα παρέχουν πληροφορίες για τους ανθρώπους και τις δραστηριότητές τους, προχωράμε παραπέρα.

Είναι γεγονός ότι υπάρχει έλλειμμα από ενδιαφέρουσες γέφυρες στον Ληθαίοˑ γέφυρες με ‘’ταυτότητα’’, πλην της κεντρικής γέφυρας (κτίσθηκε το 1888) και η γέφυρα Μαρούγκαινας, αν πρόκειται να γίνει, έχει πολλά προβλήματα να επιλύσει (στάθμες περιμετρικά, πρόσβαση ΑμεΑ κ.ά.) που σε συνδυασμό και με τη μελέτη ανάπλασης της περιοχής στην πλατεία Κιτριλάκη, αποτελεί μια ευκαιρία για κάτι μοναδικό!!!

Να υπενθυμίσουμε ότι ναι, υπάρχουν παραδείγματα από ‘’σοφές αποφάσεις’’ για επανακατασκευή ιστορικών γεφυρών που για διαφορετικούς λόγους κατέρρευσαν και σε σύντομο χρόνο ανακατασκευάσθηκαν. Το Γεφύρι της Πλάκας στο Νομό Άρτας (κατέρρευσε μετά από ισχυρή καταιγίδα το 2015 και η ανακατασκευή ολοκληρώθηκε το 2019), αλλά και η γέφυρα Μόσταρ στη Βοσνία- Ερζεγοβίνη (βομβαρδίστηκε το 1993 και παραδόθηκε ξανά σε χρήση το 2004) αποτελούν δείγματα μιας δυνατής ανθρώπινης μνήμης και μιας ιστορικής συνέχειας που όφειλε να συνεχισθεί και συνεχίζεται.

 

                                                                                                        ΝΙΚΟΛΕΤΤΑ ΣΑΛΙΑΧΗ,  Αρχιτέκτων ΑΠΘ., MR ARCH

                                                                                                           ΘΥΜΙΟΣ ΣΑΛΙΑΧΗΣ,  Αρχιτέκτων ΑΠΘ, Γεωπόνος

                                                                                                                      MR of LANDSCAPE ARCHITECTURE

 

 

 

 

Για την πόλη μας, θα μπορούσαμε ν’ απαριθμήσουμε αρκετά, δημόσια αλλά και ιδιωτικά κτίσματα που χάθηκαν, θα εστιάσουμε όμως στη γέφυρα Μαρούγκαινας (κτίσθηκε τον 18^ο αιώνα) μιας και  απασχόλησε την επικαιρότητα τελευταία, με το ενδιαφέρον για την ανακατασκευή της.

 

 

Οραματιζόμαστε το μέλλον και οικοδομούμε το αύριο. Η προσκόλληση στο παρελθόν

 

Ένα πολύ μεγάλο έργο από το Ταμείο Ανάκαμψης υλοποιεί για τα Τρίκαλα ο Δήμος Τρικκαίων: την ανακατασκευή των γεφυρών και την εκ νέου κατασκευή της γέφυρας Μαρούγγαινας.

Ουσιαστικά θα γίνουν έργα και παρεμβάσεις σε 12 γέφυρες, 1 κατασκευή νέας γέφυρα, ενώ δε θα γίνουν παρεμβάσεις στην κεντρική πεζογέφυρα, καθώς είναι πολύ πρόσφατη (2015) η ανακατασκευή της.