Το Χρονικό ενός "επαναπατρισμού" σε Ελληνικό Πανεπιστήμιο*

Καθημερινά ακούμε και διαβάζουμε θέματα γύρω από το ελληνικό πανεπιστήμιο, από τη διαδικασία επιλογής των πρυτανικών αρχών και την επαναφορά των Συμβουλίων Διοίκησης, μέχρι τις διεθνείς αξιολογήσεις και τα τυχόν  κίνητρα επαναπατρισμού Ελλήνων επιστημόνων, σε αυτά.  Η σωστή ενημέρωση των πολιτών είναι απαραίτητη καθώς το πανεπιστήμιο, ως "δημόσιο", χρηματοδοτείται από τους φορολογούμενους.  Στο παρόν κείμενο, εστιάζω τα σχόλια μου καλοπροαίρετα αλλά με αυστηρό τόνο στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, με το οποίο είχα μια άτυπη αλλά παραγωγική συνεργασία τα τελευταία τέσσερα χρόνια.  Άλλωστε η έκφραση θυμού από τους πολίτες σε μια κοινωνία για τα κακώς κείμενα, είναι απαραίτητη όπως αποτυπώνεται και στην "Πολιτεία" του Πλάτωνα, ενώ αποτελεί σημαντικό  παράγοντα λειτουργίας μιας πλήρους δημοκρατίας στην οποία πρέπει να υπάρχει μηδενική ανοχή σε θεσμικές παρεκτροπές, μικρές ή μεγάλες.

 

Τα κορυφαια πανεπιστημια είναι εκ των πραγμάτων διεθνη στη στοχευση τους και τα ελληνικά πανεπιστήμια συγκριτικά με άλλες χώρες είναι χαμηλά στις αξιολογήσεις, οπως και το Πανεπιστημιο Θεσσαλιας. Το κενό στον τομέα αυτό είναι εμφανές και από το γεγονός ότι η Ελλάδα σε πρόσφατες επιπρόσθετες πανεπιστημιακές αξιολογήσεις έχει συμπεριληφθεί σε μια ξεχωριστή κατηγορία αναδυόμενων οικονομιών ((The Times Higher Education Emerging Economies University Rankings 2021) οπουτα πανεπιστήμια κρίνονται με ανάλογους δείκτες απόδοσης.   Θα πρέπει να αναπτύξουν ανάλογες δραστηριότητες εξωστρέφειας, επιρροής, και διεθνοποίησης στο μέλλον για να μπορούμε να αποκτήσουμε ένα κορυφαίο πανεπιστήμιο με κίνητρα για την συνεισφορα Ελληνων επιστημονων της διασπορας. Ομως τροχοπεδη προς αυτη την κατευθυνση (περα απο την χρηματοδοτηση)  ειναι οι κακές συνήθειες και πρακτικές μιας ηθικα επιληψιμης κουλτουρας  οπως επισημαινει και η καθηγήτρια ανθρωπολογίας Νάντιας Σερεμετάκη (Part VI: The Violence of the Lettered, in the book Sensing the Everyday).

 

Ένα προσωπικό παράδειγμα αυτής της αποτιμησης προκύπτει από τον "επαναπατρισμό" μου και την συνεργασία μου για τέσσερα χρόνια με το ΠΘ στον τομέα της διεθνοποίησης του στον χώρο της Ασίας. Έκρινα ότι οι εμπειρίες μου στην Κίνα θα μπορούσαν να είναι προς όφελος του τόπου μου και, αφιλοκερδώς, είχα επιτελική συμβολή στην ίδρυση του Ινστιτούτου Κομφούκιος στον Βόλο του οποίου η τελετή εγκαινίων έγινε τον περασμένο Νοέμβριο. Χαρακτηριστική ήταν η πρόσκληση του κινεζικού πανεπιστημίου με το οποίο είχα συνεργασία για 25 χρόνια: "Σε ευχαριστούμε θερμά διότι χωρίς τη δική σου συμβολή η σημερινή μέρα δεν θα είχε ευοδωθεί". Σε εκδήλωση ενδιαφέροντος μου για συμμετοχή μου στη συμβουλευτική επιτροπή του Ινστιτούτου, η ηγεσία του ΠΘ αποφάνθηκε αρνητικά γιατί δεν ήταν απόλυτα σίγουροι για την συνεισφορά μου, και επειδή η Αυστραλία πέφτει μακριά. Όταν δεν είσαι σίγουρος για κάτι, δεν λαμβάνεις αποφάσεις, ήταν όμως η στιγμή του μοιράσματος των ευσήμων και κατανόησα το σκεπτικό τους, όπως και την απρόσωπη πρόσκληση του ΠΘ για την τελετή των εγκαινίων.  Επρόκειτο για τη λογική του "δεν σε ξέρω, δεν σε είδα" η οποια δεν συναδει με την επαγγελματικη μου πορεια. Υπαρχουν ομως παντα εξαιρεσεις, και σε καμια περιπτωση δεν παραβλέπω την συνεργασια μου (βασισμενη σε αλληλοσεβασμο)  με το Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας το οποίο δρομολογεί  συνεργασία με το ερευνητικό κέντρο SmartSat CRC στην Αυστραλία.

 

Οι πρακτικες αυτες ειναι συνυφασμένες με την  έλλειψη διαφάνειας και μιας  ευνοιοκρατίας, κατα την αποψη μου, πανεπιστημίων που λειτουργούν  επί σειρά ετών ως συντεχνίες, έχουν διακριτικές ευχέρειες που δεν θέλουν να χάσουν, και  οποιαδήποτε μεταρρύθμιση έρχεται ως απειλή γι’ αυτά τα "κεκτημένα". Ειναι αξιολογο επισης οτι  η βιβλιογραφια χρηστης διοικησης επιχειρησεων και δημοσιων  οργανισμων που διδασκεται σε πανεπιστημιακα προγραμματα δεν συμβαδιζει με αυτη την κουλτουρα που αποτελει εξαιρεση στον "κανονα" στον παγκοσμιο χωρο.

 

Είναι σαφές όμως  ότι κάποιες μεταρρυθμίσεις είναι μονόδρομος,  ότι  οι πρυτανικές αρχές χρειάζονται ένα ισχυρό θεσμικό αντίβαρο με τη μορφή ενός πανεπιστημιακού συμβουλίου διοίκησης καθώς, ως εκλεγμένοι που είναι (όπως άλλωστε και οι πολιτικοί), μπορούν να στερούνται διοικητικών και ηγετικών δεξιοτήτων.  Μέσα από το εκλογικό μοντέλο επιλογής πρυτανικών αρχών, δημιουργούνται ενίοτε και συσχετισμοί με πολιτικά κόμματα που καταλήγουν σε ένα κομματικό εναγκαλισμό των πρυτανικών αρχών, κάτι το οποίο  είναι αντιδημοκρατικό και δεν συνάδει με το πανεπιστημιακό πνεύμα.  Για τούτο είναι προτιμητέα μια ακαδημαϊκή επιτροπή που να επιλέγει τον καλύτερο/καλύτερη, όπως συμβαίνει και σε άλλες χώρες, για σημαντικές πανεπιστημιακές θέσεις,  σε συνδυασμό και με την τοποθέτηση μάνατζερ στα πανεπιστήμια με οικονομικές και διοικητικές αρμοδιότητες.

 

Τελος οι πανεπιστημιακοί, που μάλιστα κατέχουν ηγετικές θέσεις, οφείλουν να ηγουνται δινοντας το καλο παραδειγμα,  να παρουσιάζουν τεκμηριωμένες απόψεις στο δημόσιο διάλογο, και να ενημερώνουν αμεροληπτα  τους πολίτες που χρηματοδοτουν τα πανεπιστημια μεσω της φορολογιας.

 

*Ο Στηβ Μπακάλης είναι τέως καθηγητής του Πανεπιστημίου Victoria της Αυστραλίας.