11 Σεπτέμβρη 2021: Είκοσι χρόνια μετά

Του Γεωργίου Παπασίμου

 

 

Στην επέτειο των είκοσι ετών από το χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης, είχαμε την πανηγυρική επάνοδο στην εξουσία των Ταλιμπάν και την άτακτη έξοδο των ΗΠΑ και των άλλων δυτικών συμμάχων τους. Στα είκοσι  αυτά χρόνια ωρίμασαν όλες εκείνες οι συνθήκες για να εισέλθει ο κυρίαρχος ως τότε δυτικός κόσμος στο βαθύ μονοπάτι της παρακμής και ιδιαίτερα οι ΗΠΑ εν σχέσει με την παγκόσμια, ως τότε ηγεμονία τους.

Μόλις μια δεκαετία πριν, από το χτύπημα αυτό μετά την κατάρρευση κατάρρευσης της ΕΣΣΔ το 1989, βιώσαμε τους ουρανομήκεις διθυράμβους περί του «τέλους της Ιστορίας του Ανθρώπου» και του «θανάτου των ιδεολογιών» με προεξάρχοντα τον Φράνσις Φουκουγιάμα , αλλά και την αλαζονική πεποίθηση των νεοφιλελεύθερων ελίτ, ότι η νίκη του καπιταλισμού θα επέφερε την ειρήνη και την δημοκρατική πρόοδο κατά τα δυτικά πρότυπα σε όλες τις υπόλοιπες κοινωνίες του πλανήτη. Και όλα αυτά διανθισμένα με τη χρυσόσκονη της ημιμάθειας περί του ότι δήθεν ο καπιταλισμός αποτελεί το ανώτερο και το τελικό στάδιο του ανθρωπίνου γένους, που υποτίθεται ότι αυτές οι ελίτ είχαν πραγματώσει.

Οι δοξασίες αυτές συνετρίβησαν με πάταγο πολύ γρήγορα από την ίδια την πραγματικότητα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, που διέλυσε το διεθνές δίκαιο και τους διεθνείς κανόνες, κυρίως με τις παράνομες πολεμικές επιδρομές των ΗΠΑ και των Δυτικών συμμάχων της (Γιουγκοσλαβία, Αφγανιστάν, Ιράκ, Λιβύη κλπ) για την ικανοποίηση των συμφερόντων των κυρίαρχων πολυεθνικών γιγάντων και μακροπρόθεσμο στόχο την εγκαθίδρυση της πλανητικής μονοκρατορίας τους.

Η επιχειρηθείσα pax americana είχε πολύ σύντομη χρονική διάρκεια για δύο βασικούς λόγους. Από τη μια μεριά, ο καπιταλισμός «ζόμπι» παρά τους θεωρητικούς βερμπαλισμούς γιγάντωσε την ανισότητα των κοινωνιών και την εξαθλίωση του τρίτου και τετάρτου κόσμου στον πλανήτη με συνέπεια να θαμπώσει πολύ γρήγορα το δυτικό αφήγημα. Παράλληλα, η πλήρης διάλυση του ελέγχου της κίνησης κεφαλαίων σε παγκόσμιο επίπεδο και η κατάργηση των εθνικών συνόρων και ελέγχων προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου μετέτρεψαν αρχικά την Κίνα σε παγκόσμιο πλανητικό εργοστάσιο και σήμερα σε υποψήφια ηγεμονική οικονομική, στρατιωτική και πολιτική δύναμη.  Από την άλλη πλευρά, η αντιτρομοκρατική σταυροφορία των ΗΠΑ και των δυτικών κοινωνιών στην Ασία και τη Μέση Ανατολή, μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11^ης Σεπτεμβρίου, κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία, όχι μόνο στρατιωτική και γεωπολιτική, αλλά και οικονομική, αφού ξοδεύτηκαν την εικοσαετία αυτή, πάνω από 6 τρις δολάρια για τους πολέμους αυτούς,  με απαύγασμα την ταπεινωτική υποχώρηση των ΗΠΑ και των υπολοίπων δυτικών χωρών από το Αφγανιστάν στην 20^η επέτειο της 11^ης Σεπτεμβρίου μετά την πλήρη επικράτηση των Ταλιμπάν στην Καμπούλ.

Οι εξελίξεις αυτές αποτέλεσαν, πέραν των άλλων, και το λίπασμα της ανόδου του ριζοσπαστικού Ισλάμ ως διεθνούς πολικο-κοινωνικού κινήματος, δυναμικού πλέον παράγοντα στις παγκόσμιες γεωπολιτικές εξελίξεις.

Η κρίση της αμερικανικής ηγεμονίας οδηγεί το διεθνές σύστημα σε φάση γενικής αστάθειας, αφού έχουμε την άνοδο ανταγωνιστικών παγκόσμιων πόλων (Κίνα, Ρωσία, Ινδία). Ο ισχυρότερος από αυτούς, η Κίνα, δεν φαίνεται ικανή ακόμα να αναδειχθεί σε νέο ηγετικό πλανητικό  κέντρο με συνέπεια την πλήρη ρευστότητα και την άσκηση αυτόνομης πολιτικής, όχι μόνο από τους ισχυρούς πόλους, αλλά και από ενδιάμεσες περιφερειακές δυνάμεις (Ιράν, Τουρκία, Ταλιμπάν κλπ).

Για το μείζον ζήτημα της ηγεμονίας οι μεγάλοι διανοητές Ιμάνουελ Βάλερσταϊν και ο Τζιοβάνι Αρίγκι, ανέλυσαν και ανέδειξαν την θεωρία των κοσμοσυστημάτων (World System Theory). Σύμφωνα με αυτήν, το διεθνές σύστημα διευθύνεται κατά καιρούς από κάποια ηγεμονική δύναμη, που επιβάλλει τους κανόνες στην οικονομία, την διπλωματία, την πολιτική, την κουλτούρα και τον πόλεμο, λειτουργώντας ως οργανωτική αρχή του παγκόσμιου συστήματος στη βάση ενός συγκεκριμένου κοινωνικού και πολιτικού παραδείγματος και προσφέροντας ταυτόχρονα και κυβερνησιμότητα στο όλο σύστημα. Η εξέλιξη του διακρατικού συστήματος έχει τον χαρακτήρα μιας κυκλικής διαδικασίας ανόδου και πτώσης ηγεμονικών κρατών, διαδικασία κατά την οποία μετατοπιζόταν το κέντρο εντός του καπιταλιστικού κοσμοσυστήματος.

Σήμερα, λόγω των σοβαρών τριγμών της αμερικανικής οικονομίας και της ανάπτυξης των άλλων παγκόσμιων καπιταλιστικών πόλων (Κίνα, Ρωσία, Ινδία κ.λπ.), η ανθρωπότητα βιώνει τους «πλανητικούς τριγμούς» στα πλαίσια του «φθινοπώρου» της αμερικανικής ηγεμονίας.

Μέχρι την ανάδειξη μιας νέας ηγεμονικής δύναμης, που θα απαιτήσει μεγάλο χρονικό διάστημα, η κούρσα εντάσεων και γεωπολιτικών ανακατατάξεων, θα έχουν απροσδιόριστες συνέπειες μεταξύ της παρακμάζουσας Δύσης (Η.Π.Α. – Ευρώπη) και της ανθούσας Ανατολής (Κίνα – Ινδία – Ρωσία) για τον έλεγχο της πλανητικής ηγεμονίας.