Ομιλία Σεβ. Μητροπολίτου Σταγῶν καὶ Μετεώρων κ. ΘΕΟΚΛΗΤΟΥ, κατὰ τὴν 2αν Γιορτή Παραδοσιακών Χορών

Ποια σχέση άραγε μπορεί να έχει η Αθήνα με την Ιερουσαλήμ; Αυτό διερωτήθηκε, κάποτε, ο εκκλησιαστικός ιστορικός Τερτυλλιανός, απορώντας πως μπορεί να σχετίζεται η αρχαιοελληνική φιλοσοφία με την θεολογία. Φυσικά, την απάντηση την είχε δώσει, δύο αιώνες περίπου νωρίτερα, ο Χριστός, αφού σύμφωνα με το ευαγγέλιο, όταν μερικοί Έλληνες ζήτησαν από τον Ανδρέα και τον Φίλιππο να δουν τον Ιησού, εκείνος τους είπε πως «ήρθε η ώρα να δοξασθεί ο Υιός του ανθρώπου» (Ιω. 12, 23).

 Και η συνάντηση αυτή πραγματοποιήθηκε και ας μην ήταν εύκολο εγχείρημα. Δύο ξένοι κόσμοι, δύο τεράστια πολιτιστικά μεγέθη, εντελώς ασυμβίβαστα μεταξύ τους, ήρθαν σε συνάντηση, συγκρούσεις αλλά και αλληλοπερι-χωρήσεις. Από τη μία η φιλοσοφία της πόλης των Αθηνών και από την άλλη η θεολογία των Ιεροσολύμων. Εν τέλει, η συνάντηση αυτή υπήρξε επιτυχής και καθοριστική για ολόκληρο τον Χριστιανικό κόσμο.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας, και κυρίως οι Καππαδόκες Πατέρες, σπούδασαν σε ελληνικές σχολές, μελέτησαν τα κείμενα των αρχαίων φιλοσόφων, ρητόρων, ποιητών, ιστορικών, εντρύφησαν στη θύραθεν παιδεία. Οι Ευαγγελιστές και οι Αποστολικοί Πατέρες έγραψαν στην ελληνική γλώσσα και μάλιστα ελληνιστική Κοινή, δηλαδή στη δημοτική γλώσσα της εποχής τους. Ο Μ. Βασίλειος, ο άγιος Γρηγόριος Θεολόγος, ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης, ο όσιος Μάξιμος Ομολογητής, ο άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός, ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, ο ιερός Αυγουστίνος σπούδασαν τον Αριστοτέλη, Πλάτωνα, Πλωτίνο και άλλους φιλοσόφους.

Χρησιμοποίησαν την φιλοσοφία «αλιευτικώς», όπως θα πει ο Γρηγόριος Θεολόγος. Με τον τρόπο αυτό καλλώπισαν, κατά το εξωτερικό σχήμα, τις δογματικές αλήθειες της Εκκλησίας, δανειζόμενοι όρους από την φιλοσοφία, τους οποίους τους μετέπλασαν, δίνοντας τους αγιοπνευματικό περιεχόμενο. Με λίγα λόγια, ο χριστιανισμός έκανε πλήρη χρήση του ελληνικού πολιτισμού στα μέσα της εκφράσεως του. Πήρε από τον Ελληνισμό τη γλώσσα και τις μορφές εκφράσεως, όπως όλοι οι κάτοικοι της ελληνορωμαϊκής οικουμένης στα χρόνια αυτά. Έτσι, μπορούμε, πλέον, να κάνουμε λόγο για χριστιανική φιλοσοφία, «φιλοσοφία που έχει απορροφήσει τη χριστιανική αποκάλυψη ως μια ουσιώδη πηγή», όπως θα πει ο Γερμανός υπαρξιστής φιλόσοφος Καρλ Γιάσπερς. Αυτή είναι η βυζαντινή φιλοσοφία.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας δεν φοβήθηκαν τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, δεν εξόρκισαν τη θύραθεν παιδεία και τα ελληνικά γράμματα. Αντιθέτως, τα υπερασπίστηκαν. Αυτό, εύκολα, το διαπιστώνουμε, μελετώντας τα έργα τους. Το αποτέλεσμα όλων αυτών, υπήρξε ο ελληνορθόδοξος πολιτισμός.

Ο άγιος Γρηγόριος Θεολόγος, στον Επιτάφιο λόγο του για τον Μ. Βασίλειο γράφει, απαντώντας στους χριστιανούς που έλεγαν ότι δεν πρέπει να διαβάζονται τα ελληνικά κείμενα, ώστε να μην αλλοιωθεί η πίστη τους: «…Μάλιστα από την εξωχριστιανική παιδεία έχουμε και ωφεληθεί στην ευσέβεια και στη λατρεία του Θεού, γιατί γνωρίσαμε καλά το ανώτερο από το χειρότερο και έχουμε κάνει δύναμη της διδασκαλίας μας τις αδυναμίες εκείνης».

Αν κάποιος παραμένει ακόμη δύσπιστος ως προς τη σχέση και σύνδεση του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, του πολιτισμού της τέχνης και των γραμμάτων, όπως αναπτύχθηκε στην αρχαία Ελλάδα, και του χριστιανικού πολιτισμού του Βυζαντίου, ας επισκεφθεί την Ιερά Μονή Μεγάλου Μετεώρου. Εκεί, ας θαυμάσει σ’ έναν από τους εξωτερικούς τοίχους της Μονής τις μορφές των μεγάλων φιλοσόφων, ιστορικών και ποιητών που κόσμησαν τις θεωρίες τους με σπερματικές χριστιανικές αλήθειες, οι οποίες λειτούργησαν ως προπαιδεία για τον εθνικό κόσμο, δηλαδή τους ειδωλολάτρες. Η φιλόσοφος Σίβυλλα προφήτευσε για τον Βασιλέα που θα έρθει από τον ουρανό και θα κρίνει όλο τον κόσμο. Ο ποιητής Όμηρος προφήτευσε τον ερχομό του Βασιλιά που θα φανεί με σάρκα και δεν θα έχει καμία αμαρτία. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης προφήτευσε τον ερχομό κάποιου ο οποίος θα ντυθεί την σάρκα και θα είναι Θεός στη φύση Του. Ο Πλάτων θα μιλήσει για Πανάμωμο Παρθένο που θα γεννήσει τον άσαρκο Θεό σαρκικό και γεννητό. Θαυμάσιος και ο λόγος του ιστορικού Πλουτάρχου, αφού κάνει λόγο για τρισυπόστατο Θεό.

Το Βυζάντιο διαφύλαξε και διέσωσε την αρχαιοελληνική πολιτιστική κληρονομιά. Να υπενθυμίσω πως τα κείμενα του Αριστοτέλη τα δημιούργησαν οι μοναχοί στα μοναστήρια, μιας και δεν είχαμε τυπογραφεία στο Βυζάντιο. Αν επισκεφτείτε τις Ιερές Μονές των Μετεώρων αλλά και άλλες Ιερές Μονές, θα διαπιστώσετε πως στα βυζαντινά μουσεία των Μονών, φυλάσσονται έργα του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Ηροδότου και άλλων φιλοσόφων, ποιητών, ιστορικών, ρητόρων. Και σ’ αυτό συνέβαλε ο ορθόδοξος μοναχισμός. Αυτή είναι η αλήθεια των πραγμάτων.

Υπάρχει και μία άλλη ομορφιά σε όλο αυτό που συνθέτει τον ελληνορθόδοξο πολιτισμό. Είναι η παράδοση. Η παράδοση δεν αποτελεί έναν αναχρονιστικό θεσμό, μήτε πρέπει να επαλειφθεί χάριν ενός εκσυγχρονιστικού μοντέλου. Είναι άλλο να είσαι παραδοσιακός και άλλο να είσαι παραδοσιαρχικός. Το να είναι κάποιος παραδοσιακός, να ακολουθεί την παράδοση, αυτό, δηλαδή, που συνηθίζεται να γίνεται στη ζωή μιας κοινότητας ανθρώπων , δεν αποτελεί οπισθοδρόμηση, και, επουδενί, δεν απαγορεύει τον προοδευτισμό. Η παράδοση συντηρεί, κρατάει δηλαδή ζωντανή τη βιωμένη αποκάλυψη, τα ήθη, τα έθιμα, τις συνήθειες που συνθέτουν την ταυτότητα του ελληνορθόδοξου πολιτισμού. Το να είσαι παραδοσιακός, δείχνει πως τιμάς και σέβεσαι. Σέβεσαι την ιστορία σου, την πνευματική μήτρα από την οποία προέρχεσαι, τιμάς τον τόπο σου, τον τρόπο έκφρασης όπως σημαίνεται σε κάθε τοπική κοινότητα και μεταφέρεται με αγάπη στις επόμενες γενιές. Είμαστε περήφανοι που είμαστε Έλληνες. Είμαστε ακόμη πιο περήφανοι που είμαστε ορθόδοξοι. Όπως, πολύ σωστά, επισημαίνει ο καθηγητής Γλωσσολογίας Γεώργιος Μπαμπινιώτης «όποιος μιλάει για Ορθοδοξία ερήμην του Ελληνισμού νομίζω ότι ματαιοπονεί· όποιος όμως μιλάει για Ελληνισμό ερήμην της Ορθοδοξίας κάνει κάτι χειρότερο· ασχημονεί». Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι εμπίπτουμε στην αίρεση του εθνοφυλετισμού. Κάτι τέτοιο αποτελεί ξένο σώμα στη ζωή της Εκκλησίας του Χριστού.

Ελπίζω πως οι αγωνίες και οι προβληματισμοί, που αφορούν την πορεία και τη μαρτυρία του ελληνορθόδοξου πολιτισμού στη σύγχρονη κοινωνία, θα καταστούν αφορμή για μία ειλικρινή άσκηση αυτοσυνειδησίας, η οποία θα μαρτυρεί την υπεύθυνη προσωπική στάση του καθενός μας απέναντι σ’ αυτό που λέγεται ελληνορθόδοξος πολιτισμός και παράδοση. Εύχομαι ο καθένας μας να αναλογιστεί το βάθος του πνευματικού πλούτου, που αναδύεται από τα αρχαιοελληνικά γράμματα, τον ευαγγελικό και πατερικό λόγο και την παράδοση. Σαν Πνευματικός Πατέρας της Ιεράς Μητροπόλεως Σταγών και Μετεώρων, η οποία έχει την ευλογία των αγίων Μετεώρων, που διαφυλάττουν, ανά τους αιώνες, τον πολιτισμό και την παράδοση, με αγάπη απευθύνομαι στους νέους. Παιδιά μου, όπως λέει και ο απόστολος Παύλος, «στήκετε, καί κρατεῖτε τάς παραδόσεις» (Β Θεσ. 2, 15). Αγαπήστε τον Χριστό, αγαπήστε την ευλογημένη σας πατρίδα, τα άγια χώματα της οποίας πάτησαν άγιοι άνδρες και άγιες γυναίκες.