Θανάσης Καρνέζης: Σε τι χρησιμεύει;

Κάθε χρόνο τώρα τον Σεπτέμβριο  μετά τον αγιασμό στο σχολείο οι μαθητές της Α΄ γυμνασίου μπαίνουν για πρώτη φορά στην τάξη τους.  Ως καθηγητής τους απευθύνω μια ερώτηση. «Τι ήρθατε να κάνετε σ αυτό το σχολείο;»

Οι μαθητές – έκπληκτοι από ένα τόσο ασυνήθιστο ερώτημα- απαντούν  σχεδόν όλοι με τον ίδιο τρόπο: « Ήρθαμε για να πάρουμε το απολυτήριο του γυμνασίου». Εγώ ωστόσο πιστεύω ότι το χρέος του σχολείου είναι να κάνει τους νέους να αντιληφθούν ότι δεν γράφονται στο σχολείο για να πάρουν ένα απολυτήριο. Τα σχολείο είναι μια ευκαιρία που μας προσφέρει η κοινωνία για να επιδιώξουμε να γίνουμε καλύτεροι (μαθητές και δάσκαλοι) . Έτσι όποιος γίνει καλύτερος – όποιος θα μπορέσει να μελετήσει και να αποκτήσει κριτική σκέψη, να γίνει ένας ελεύθερος άνθρωπος (αγόρι ή κορίτσι), ικανός να συλλογίζεται αυτόνομα με το δικό του μυαλό- θα είναι σε θέση να περάσει επιτυχώς τις εξετάσεις και να πάρει το απολυτήριο με άριστα.

Αν όμως οι μαθητές γράφονται στα σχολεία έχοντας μοναδικό στόχο την απόκτηση ενός τίτλου σπουδών σίγουρα δεν φταίνε οι ίδιοι γι΄αυτό. Ζούνε  σ΄ένα κοινωνικό περίγυρο στον οποίο κάθε επιλογή, κάθε πράξη, κάθε λέξη πρέπει να αντιστοιχεί σ΄ένα προσωπικό «κέρδος», σε μια ωφελιμιστική λογική που επιβάλλει μια υλική απολαβή. Η ιδέα να μπορεί κανείς να καλλιεργήσει ένα πάθος εν ονόματι μιας ανιδιοτελούς και αδάπανης απόλαυσης δεν βρίσκει γόνιμο έδαφος ώστε να αναπτυχθεί στην κοινωνία μας.

Ζούμε σ΄ένα πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο που κυριαρχείται όλο και περισσότερο από τη δικτατορία της μεγιστοποίησης του κέρδους. Ας μην παρεξηγηθούν  τα λόγια μου: Το κέρδος σε μια κοινωνία είναι θεμιτό αρκεί να αποτελεί «μέσο» και όχι «αυτοσκοπό» . Ακόμα και ο Adam Smith, τον οποίο παρανόησαν πολλές φορές οι ίδιοι οι υποστηρικτές του, είχε αντιληφθεί πλήρως τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα σε ένα όλο απληστία και χωρίς ηθικούς φραγμούς εγωισμό και σε ένα ενάρετο προσωπικό συμφέρον εμπνευσμένο από την φρόνηση. Πράγματι, το κέρδος για το κέρδος αποδεσμευμένο από κάθε κοινωνικό και ηθικό φραγμό, εξαιτίας της ίδιας της αρπακτικής του φύσης αντί να γίνει εργαλείο ανάπτυξης της ανθρωπότητας μπορεί αντίθετα να μετατραπεί σε εργαλείο καταστροφής του πολιτισμού και αποσάθρωσης του πνεύματος.

Ούτε που δίνουμε πλέον σημασία όταν, μπροστά σε κάθε μικρή καθημερινή  επιλογή μας κάποιος μας ρωτήσει «σε τι χρησιμεύει;» Σε τι άραγε χρησιμεύει να διαβάσεις την Οδύσσεια ή ένα ποίημα της Σαπφούς; Σε τι άραγε χρησιμεύει να μελετήσεις ελληνικά ή λατινικά; Σε τι άραγε χρησιμεύει να ακούσεις Mozart; Σε τι άραγε χρησιμεύει να επισκεφτείς τον Παρθενώνα;

Σε αυτές τις παράλογες ερωτήσεις είχε ήδη απαντήσει εξαίρετα ο Αριστοτέλης σε ένα απόσταγμα από το έργο του Μετά τα φυσικά. Σε όποιον τον ρωτούσε «σε τι χρησιμεύει η φιλοσοφία» απαντούσε ότι η φιλοσοφία «δεν χρησιμεύει» διότι δεν «κάνει εκδούλευση», διότι δεν είναι στην υπηρεσία κανενός, διότι είναι μια επιστήμη αυθύπαρκτη που διδάσκει το δρόμο προς την ελευθερία: ακριβώς όπως ένας ελεύθερος άνθρωπος «υπάρχει για τον εαυτό του και όχι για κάποιον άλλον».  

Πράγματι δεν μπορούν όλα να μετατραπούν σε εμπόρευμα : υπάρχουν θεσμοί και αξίες που θα έπρεπε να προασπίσουμε απέναντι σε αυτή την ωφελιμιστική λαίλαπα.  

                                                                                              Αθανάσιος Καρνέζης εκπαιδευτικός